อาการโยโย่จากการลดน้ำหนักอย่างรวดเร็ว

อาการโยโย่ (YOYO EFFECT) คือการที่น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วหลังจากการลดน้ำหนัก ไม่ว่าจะเป็นการลดน้ำหนักด้วยวิธีการลดอาหาร ใช้อาหารเสริมลดน้ำหนัก ใช้สมุนไพรช่วยลดน้ำหนัก การออกกำลังกาย หรือการใช้ยาลดน้ำหนัก การเร่งให้น้ำหนักตัวลดลงเร็วเกินไป ทำให้ร่างกายปรับสภาพไม่ทัน ก็เป็นอีกสาเหตุหนึ่งที่จะทำให้เกิดอาการโยโย่ได้

ความอ้วนเกิดจากการที่ได้รับอาหารมากเกินกว่าการใช้พลังงาน ร่างกายของคนแต่ละคนมีความต้องการใช้พลังงานแคลอรี่ไม่เท่ากัน ขึ้นอยู่กับกิจวัตรประจำวันและการใช้พลังงาน โดยเฉลี่ยแล้วผู้ชายจะอยู่ที่ประมาณ 1,800-2,500 แคลอรี่ต่อวัน ผู้หญิงจะอยู่ที่ประมาณ 1,500-2,000 แคลอรี่ต่อวัน การลดความอ้วนก็ต้องคำนึงถึงการใช้พลังงานของแต่ละคน เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดอาการโยโย่

ในกรณีที่ใช้วิธีลดอาหาร เช่น มีความต้องการใช้พลังงานอยู่ที่ 1,500 แคลอรี่ เมื่อต้องการลดความอ้วนก็จะลดการบริโภคกลุ่มอาหารที่ให้พลังงาน แป้ง น้ำตาล ไขมัน หรือลดการบริโภคในแต่ละวันลงให้เหลือแค่วันละ 1,000 แคลอรี่ เพื่อให้ร่างกายดึงเอาพลังงานสะสมเก่าออกมาใช้ ก็จะช่วยให้ผอมลงได้

แต่ในกรณีที่อยากให้ผอมเร็วขึ้น โดยลดการบริโภคให้น้อยลงไปอีกเหลือแค่ 500 แคลอรี่ ก็จะทำให้เกิดอาการโยโย่หลังจากหยุดการลดน้ำหนักได้ เพราะการลดน้ำหนักอย่างรวดเร็ว จะไปทำให้ร่างกายต้องรีบปรับลดอัตราการเผาผลาญพลังงานให้ลดลงด้วย เพื่อรักษาความอยู่รอดของร่างกายมนุษย์ ทำให้ร่างกายก็จะจำว่าให้เผาผลาญน้อยเพราะได้รับพลังงานน้อยเกินไป อาการโยโย่จะปรากฏหลังจากหยุดการลดน้ำหนัก เมื่อรู้สึกว่าผอมลง ก็คิดว่าเลิกการลดอาหารได้แล้ว ถึงแม้ว่าจะทานน้อยกว่าเมื่อครั้งตอนยังอ้วน แต่ร่างกายได้ปรับลดอัตราการเผาผลาญลงแล้ว ทำให้กลับมาอ้วนอย่างรวดเร็วและมากกว่าเดิมที่เคยอ้วน

สำหรับคนที่ใช้วิธีออกกำลังกายอย่างหักโหม เมื่อหยุดการลดน้ำหนักหรือไม่มีเวลาออกกำลังกาย อาการโยโย่ก็จะปรากฏขึ้น เนื่องจากร่างกายพยายามปรับตัวกับการเผาผลาญพลังงานที่มาก ร่างกายจะจำว่าต้องการพลังงานมากเพราะต้องเผาผลาญมาก เมื่อไม่ได้ออกกำลังหรือใช้แรงงานลดลง ร่างกายก็ยังต้องการพลังงานมากอยู่เพื่อมารอไว้ให้เผาผลาญ ก็จะกลับมาอ้วนอย่างรวดเร็วได้ ยังทานมากเหมือนเดิมแต่การใช้พลังงานลดลง  เช่น นักกีฬาที่เลิกเล่นกีฬาแล้ว หรือผู้ที่ออกกำลังอย่างหักโหมแต่ตอนหลังกลับไม่มีเวลาออกกำลัง

สำหรับผู้ที่ใช้อาหารเสริม หรือใช้ยาลดความอ้วน อาการโยโย่ก็สามารถเกิดขึ้นได้เช่นกัน เพราะร่างกายไม่ได้เพิ่มอัตราการเผาผลาญได้เอง ไม่ได้ลดความอยากอาหารเอง หรือลดความต้องการใช้พลังงานด้วยตัวเอง แต่เป็นผลมาจากยาที่ไปบังคับให้เป็นเช่นนั้น เมื่อหยุดใช้ยาลดความอ้วนและไม่ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภค รวมทั้งไม่ออกกำลังกาย ก็จะกลับมาอ้วนอีก อ้วนมากกว่าเดิมได้ด้วย

เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดอาการโยโย่ การลดน้ำหนักต้องค่อยเป็นค่อยไป ให้ร่างกายปรับตัวได้ และที่สำคัญคือต้องปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคให้เหมาะสมกับการใช้พลังงาน การควบคุมอาหาร และออกกำลังกายให้สม่ำเสมอไม่หักโหมจนเกินไป เพื่อไม่ให้เกิดการเหวี่ยงตัวของน้ำหนักมากเกินไป เหมือนกับลูกดิ่งโยโย่ที่เหวี่ยงลงไปแรง ก็จะม้วนกลับขึ้นมาเร็วตามแรงที่เหวี่ยง